ROTAVIRUS: Punca Utama Cirit-birit pada Kanak-kanak

Bayi yang baru lahir biasanya menghasilkan sehingga 10 lampin kotor setiap hari untuk beberapa bulan pertama¹. Walaupun ini mungkin berbeza  antara bayi, adalah perkara biasa bagi bayi terutamanya yang sangat muda, untuk membuang air besar setiap kali selepas mereka diberi makan dan juga normal untuk najis mereka lembut dan cair¹. Ini disebabkan terutamanya sama ada mereka disusui atau diberi susu formula.

Bayi yang disusui secara eksklusif selalunya mengalami lebih pergerakan usus berbanding kepada bayi yang diberi susu formula². Apabila bayi mengambil susu formula, biasanya najis mereka cenderung mempunyai tekstur yang sedikit. Sementara itu, apabila bayi yang menyusu mencerna susu ibu, najis biasanya berair dan kekuningan¹.

Ini menjadikannya lebih mencabar untuk membezakan cirit-birit bayi daripada najis biasa yang cair.

Adakah Bayi Saya Mengalami Cirit-birit?

Menurut pakar pediatrik, Dr Farzana Mohamed Yusof, ibu bapa tidak perlu bimbang sekiranya najis anak-anak kelihatan berwarna hijau kerana formula susu yang berbeza mempunyai formulasi yang berbeza yang mempengaruhi warna najis. Akan tetapi, dua perkara penting untuk mengenal pasti cirit-birit bayi ialah kekerapan membuang air besar dan konsistensi najis. “Pergerakan usus bayi boleh berubah daripada  sedikit kepada banyak pergerakan dalam sehari. Selain itu, najisnya kelihatan berair dan tidak terbentuk,” kata Dr Farzana.

theAsianparent Malaysia berbual dengan Dr Farzana yang kini merupakan Ketua Pediatrik di sebuah hospital swasta di Johor Bahru untuk memahami lebih lanjut mengenai cirit-birit dalam kalangan bayi dan perkara yang perlu diketahui oleh ibu bapa.

Apa itu Rotavirus?

Rotavirus adalah penyebab utama cirit-birit dan muntah yang teruk dan dehidrasi pada kanak-kanak berumur kurang daripada 5 tahun di seluruh dunia³. Dr Farzana menjelaskan, Rotavirus mendapat namanya daripada perkataan Latin ‘rota’, yang bermaksud ‘roda’, kerana bentuknya seperti roda³.

Walaupun cirit-birit boleh disebabkan oleh beberapa agen penyebab yang berbeza, jangkitan Rotavirus pada usus adalah penyebab paling biasa cirit-birit dan gejala usus pada kanak-kanak³. Tanda-tanda dan gejala Rotavirus adalah⁴:

• Demam
• Muntah-muntah
• Cirit-birit berair berlarutan sehingga 3 hingga 8 hari
• Sakit perut
• Hilang selera makan dan dehidrasi

Dr Farzana memaklumkan bahawa kanak-kanak kecil dan bayi mungkin mengalami dehidrasi teruk akibat muntah dan najis berair akibat kehilangan cecair yang berlebihan dan memerlukan rawatan segera⁴. Dr Farzana juga menegaskan bahawa ibu bapa perlu sentiasa mengawasi dan mengenali tanda-tanda dehidrasi.

Tanda-tanda dehidrasi adalah seperti berikut⁴:

• Jarang menukar lampin kerana pengurangan kencing
• Mulut dan tekak kering
• Pening apabila berdiri
• Sedikit atau tiada air mata apabila menangis
• Kelesuan, tidur lebih daripada biasa, kurang aktif dan kurang fokus yang luar biasa

Ibu bapa atau penjaga kanak-kanak yang menunjukkan gejala tersebut harus mendapatkan rawatan perubatan dengan segera.

Bagaimanakah Rotavirus merebak?

Rotavirus sangat mudah berjangkit. Tempoh inkubasi untuk penyakit Rotavirus adalah lebih kurang dua hari, yang bermaksud kanak-kanak hanya akan mula menunjukkan gejala selepas 2 hari dijangkiti virus. Untuk mengesahkan jangkitan Rotavirus, sampel najis mesti diambil untuk ujian makmal dan analisis. Menurut Dr Farzana, terdapat beberapa strain Rotavirus dan ujian immunoassay enzim atau ujian tindak balas rantai polimerase (PCR) boleh mengenal pasti ketegangan yang tepat yang menyebabkan cirit-birit pada anak anda³.

Penularan Rotavirus berlaku terutamanya melalui laluan fecal-oral dan sering tersebar antara kanak-kanak di pusat jagaan harian atau rumah³. Kanak-kanak dengan Rotavirus mengeluarkan virus dalam najis mereka dan virus itu boleh bersentuhan dengan kanak-kanak lain melalui tangan yang tidak dicuci dan permukaan yang tercemar melalui mulut. Oleh itu, memastikan kebersihan yang baik dapat membantu mencegah penyebaran jangkitan Rotavirus.

Bagaimanapun, menurut Dr Farzana, virus itu “degil” dan boleh hidup di permukaan yang tercemar selama beberapa hari. Rotavirus sangat stabil, jika ia tidak dibasmi kuman, ia boleh kekal hidup dalam kawasan tersebut selama beberapa minggu atau bulan³. Ini memudahkan rotavirus merebak terutamanya di kalangan bayi dan kanak-kanak kerana mereka mempunyai tabiat meletakkan tangan dan juga objek di dalam mulut mereka⁵. Jangkitan dengan menelan air atau makanan yang tercemar dengan zarah najis yang dijangkiti juga boleh terjadi.

Walaupun Rotavirus biasanya dikategorikan sebagai penyakit kanak-kanak, orang dewasa juga boleh dijangkiti tetapi dengan gejala yang lebih ringan. Walau bagaimanapun, kedua-dua orang dewasa dan kanak-kanak boleh menjadi punca penyebaran Rotavirus. Kebanyakan orang dewasa dan kanak-kanak yang dijangkiti Rotavirus paling mudah berjangkit sebelum gejala muncul dan akan terus menyebarkan virus 3 hari selepas gejala berhenti⁵. Itulah sebabnya penyebaran Rotavirus berleluasa di taska dan pusat jagaan dan anak anda boleh membawa pulang Rotavirus bersama mereka dan kemudian menyebarkannya kepada ahli keluarga yang lain juga.

Dr Farzana mengingatkan bahawa adalah penting untuk mengamalkan rutin mencuci tangan yang baik untuk membendung penularan Rotavirus. Ibu bapa dan penjaga mesti kerap membasuh tangan anda dengan bersih terutamanya sebelum makan atau menyediakan makanan untuk orang lain.

Faktor Risiko Rotavirus

Di negara yang mempunyai iklim bermusim, corak penularan penyakit ini kebiasaannya berlaku pada musim sejuk dan musim bunga tetapi di Malaysia ia boleh berlaku sepanjang tahun.

Walaupun orang dewasa dan kanak-kanak yang lebih tua boleh mendapat Rotavirus, kadar penyakit tertinggi berlaku dalam kalangan bayi dan kanak-kanak berumur antara 3 bulan dan 5 tahun dan ia adalah yang paling biasa menjangkiti kanak-kanak di pusat jagaan atau persekitaran di mana sebilangan besar kanak-kanak berhubung rapat antara satu sama lain. Kanak-kanak yang kurang daya imun lebih berisiko untuk mengalami penyakit lain yang teruk dan berpanjangan diakibatkan oleh jangkitan Rotavirus³.

Untuk melindungi daripada penyebaran Rotavirus, Dr Farzana mengesyorkan perkara-perkara berikut:

• Amalkan kebersihan yang baik. Ibu bapa, guru dan penjaga taska hendaklah sentiasa mencuci tangan dengan bersih sebelum menyediakan, menghidangkan dan memakan makanan dan terutamanya selepas menukar lampin.
• Penyusuan susu ibu secara eksklusif. Ia membantu membina sistem imun yang kuat dan melindungi bayi daripada penyakit.
• Kualiti air yang dipertingkatkan. Minum air yang ditapis daripada dispenser air adalah lebih bersih dan mengurangkan risiko jangkitan Rotavirus melalui pencemaran.
• Pengambilan vitamin dan suplemen. Membantu membina imuniti terhadap jangkitan dan penyakit.
• ORS osmolariti rendah dan penyusuan berterusan. Jangan sekat diet anak anda apabila mereka menunjukkan gejala cirit-birit. Biarkan anak anda meneruskan susuan atau minuman biasa tetapi tawarkan dalam jumlah yang lebih kecil. Ini boleh mengawal muntah dan pada masa yang sama mengelakkan dehidrasi.
• Imunisasi. Vaksin rotavirus adalah salah satu cara baik untuk mengurangkan jangkitan Rotavirus.

Kini, tidak ada penawar untuk jangkitan Rotavirus. Rawatan penyakit adalah simptomatik dan bertujuan untuk merawat gejala yang ada⁶. Selalunya Rotavirus akan sembuh selepas tiga hingga tujuh hari selepas dijangkiti3. Bagi orang dewasa, kadang-kadang ianya asimtomatik atau gejalanya juga sangat ringan berbanding kanak-kanak di bawah umur 5 tahun³.

Bagi kanak-kanak di bawah umur 5 tahun, gejala Rotavirus lebih serius dan selalunya boleh menyebabkan dehidrasi yang teruk³. Rawatan untuk kumpulan risiko ini terdiri terutamanya daripada terapi rehidrasi oral untuk mencegah dehidrasi dan cara terbaik untuk melindungi daripada dehidrasi adalah dengan meminum banyak cecair⁶. Menurut Dr Farzana, ibu bapa perlu meneruskan pemberian makanan kepada anak-anak mereka tetapi menawarkan diet makanan lembut yang teksturnya lebih lembut dan mudah ditelan seperti sup, bubur atau mi.

Dalam kes dehidrasi teruk, kanak-kanak memerlukan rawatan perubatan segera dan kemasukan ke hospital untuk mendapatkan cecair melalui titisan intravena.

Mencegah Lebih Baik Daripada Mengubati

Menurut Dr Farzana, terdapat 2 jenis vaksin Rotavirus yang boleh didapati di Malaysia. Kedua-dua vaksin adalah cecair yang diberikan secara oral dan ia boleh diberikan kepada bayi seawal usia enam minggu. Vaksin Rotavirus ini diluluskan untuk digunakan pada bayi oleh Bahagian Regulatori Farmasi Negara dan kedua-dua vaksin diterima dengan baik dan telah terbukti sebagai salah satu langkah berkesan dalam mencegah cirit-birit yang teruk pada kanak-kanak.

Walau bagaimanapun, Dr Farzana mengesyorkan untuk melengkapkan dos Rotavirus sebelum berumur 6 bulan. Ini kerana semasa tahun pertama kehidupan bayi, vaksin Rotavirus menyediakan perlindungan maksimum  terhadap penyakit Rotavirus yang teruk dan terhadap kemasukan ke hospital daripada penyakit Rotavirus, dan tolong melindungi terhadap penyakit Rotavirus dalam sebarang tahap keseriusan⁷. Jika dibandingkan, kanak-kanak yang tidak diberi vaksin biasanya mempunyai simptom yang lebih teruk pada kali pertama mereka mendapat penyakit Rotavirus.

Dr Farzana menyebut bahawa vaksin Rotavirus tidak boleh didapati di hospital dan klinik kerajaan dan hanya boleh dibeli di klinik atau hospital swasta. Vaksin ini boleh membantu melindungi kanak-kanak daripada mengalami cirit-birit yang teruk, muntah dan sakit perut yang disebabkan oleh Rotavirus. Dr Farzana menegaskan, dalam apa jua keadaan, mencegah sentiasa lebih baik daripada mengubati jadi ibu bapa harus mempertimbangkan langkah-langkah pencegahan lain yang telah diketengahkan untuk anak-anak mereka.

Kesimpulan

Daripada pandangan yang dikongsi oleh Dr Farzana, kita harus mengambil semua langkah berjaga-jaga untuk melindungi daripada jangkitan Rotavirus dan lebih sedar tentang bahaya dehidrasi pada kanak-kanak dan bayi. Kebersihan yang baik seperti mencuci tangan dan kebersihan adalah penting, tetapi mungkin tidak mencukupi untuk mengawal penularan penyakit. Vaksinasi Rotavirus adalah salah satu cara untuk melindungi anak anda daripada penyakit Rotavirus dan boleh memastikan keluarga anda sihat dan gembira. .

Kami berharap maklumat dalam artikel ini bermanfaat untuk anda!

Maklumat ini disediakan sebagai perkhidmatan profesional oleh MSD. Pandangan yang dinyatakan dalam penerbitan mencerminkan pengalaman dan pendapat penulis.

MY-ROT-00301 Mar/2023

RUJUKAN

1. HealthLink BC. Bowel Movements in Babies. Available From: https://www.healthlinkbc.ca/pregnancy-parenting/parenting-babies-0-12-months/baby-health/bowel-movements-babies. Last Accessed: 27 Feb 2023. 
2. Moretti et al. The bowel movement characteristics of exclusively breastfed and exclusively formula fed infants differ during the first three months of life. Acta Paediatrica [Internet]. 2019:108(5). 
3. Centers for Disease Control and Prevention. Rotavirus. Available From: https://www.cdc.gov/vaccines/pubs/pinkbook/rota.html. Last Accessed: 27 Feb 2023.  
4. Centers for Disease Control and Prevention. Rotavirus. Available From: https://www.cdc.gov/rotavirus/about/symptoms.html. Last Accessed: 27 Feb 2023.
5. Centers for Disease Control and Prevention. Rotavirus. Available From: https://www.cdc.gov/rotavirus/about/transmission.html. Last Accessed: 27 Feb 2023.
6. Centers for Disease Control and Prevention. Rotavirus. Available From: https://www.cdc.gov/rotavirus/about/treatment.html. Last Accessed: 27 Feb 2023.
7. Iturriza-Gómara, M & Cunliffe, N. Welcoming rotavirus vaccine to the UK immunisation schedule. BMJ [Internet]. 2013:346.