Perancangan Keluarga: Jenis Perancang Keluarga, Kepentingan Dan Kaitan Kitaran Haid

Perancangan keluarga memainkan peranan penting dalam membentuk kehidupan individu, pasangan dan keluarga. 

Ia memberi kuasa kepada pasangan berkahwin membuat keputusan tentang kesihatan reproduktif mereka termasuklah masa untuk mempunyai anak, bilangan yang diinginkan, perancangan kewangan keluarga dan jenis perancangan keluarga.

Jenis perancangan keluarga

Dengan pelbagai cara perancangan keluarga yang ada pada hari ini, suami isteri boleh memilih pendekatan paling sesuai mengikut keperluan, pilihan dan gaya hidup mereka.

Maksud perancangan keluarga adalah amalan mengawal bilangan dan jarak kehamilan melalui penggunaan kontraseptif dan jenis perancangan keluarga yang lain.

Cara perancangan keluarga menjadi alat penting bagi individu dan pasangan membuat keputusan  tentang kesihatan reproduktif mereka, mencapai saiz dan masa keluarga yang diinginkan.

1. Jenis perancangan keluarga: jangka pendek

Jenis perancangan keluarga jangka pendek menawarkan kontraseptif sementara dan sesuai untuk  pasangan yang ingin hamil dalam masa terdekat.

Kaedah ini boleh diterbalikkan, membolehkan fleksibiliti dalam keputusan perancang keluarga. Contohnya termasuk:

• Kondom: Kondom lelaki dan wanita memberikan perlindungan terhadap kehamilan yang tidak diingini dan jangkitan seksual (STI).
• Pil perancang: Pil pencegah kehamilan boleh diambil setiap hari dan sangat berkesan dalam mencegah kehamilan jika digunakan dengan betul. Namun seperti cara perancangan keluarga yang lain, pil pil perancang juga terdapat risiko dan kesan sampingan yang perlu dipertimbangkan. Justeru berunding dan dapatkan nasihat doktor terlebih dahulu sebelum membuat keputusan untuk menggunakan pil perancang.
• Tampalan dan Cincin Faraj: Tompokan hormon dan cincin faraj digunakan atau dimasukkan setiap bulan dapat memberi keberkesanan yang serupa dengan pil perancang.

2. Jangka panjang

Jenis perancangan keluarga jangka panjang menyediakan kontraseptif lanjutan tanpa memerlukan tindakan pengguna yang kerap. 

Cara perancangan keluarga ini sesuai untuk mereka yang ingin mencegah kelahiran yang berterusan. Contohnya termasuk:

• Peranti Intrauterine (IUD): IUD ialah peranti berbentuk T yang diletakkan di dalam rahim, menawarkan kontraseptif yang berkesan selama beberapa tahun.
• Implan Kawalan Kelahiran: Implan kecil dimasukkan di bawah kulit, melepaskan hormon untuk mencegah kehamilan sehingga beberapa tahun.
• Suntikan Depo-Provera: Suntikan hormon ini diberikan setiap beberapa bulan, menyediakan kawalan kelahiran tanpa perhatian harian.

3. Kekal

Perancang keluarga kekal tidak boleh diubah dan bertujuan menamatkan peluang kehamilan.Cara perancangan keluarga ini menawarkan penyelesaian sepanjang hayat untuk kawalan kelahiran.

Antara perancang keluarga kekal adalah:

• Ligasi Tubal (Pensterilan Wanita): Prosedur pembedahan untuk menyekat atau memotong tiub fallopio, menghalang telur daripada sampai ke rahim.
• Vasektomi (Pensterilan Lelaki): Prosedur pembedahan mudah yang menghalang vas deferens, menghalang sperma daripada memasuki air mani.

Kawalan hormon kelahiran dan kitaran haid

Kawalan kelahiran hormon, juga dikenali sebagai kontraseptif hormon, adalah kaedah yang digunakan secara meluas untuk mencegah kehamilan dengan mengubah turun naik hormon semula jadi kitaran haid.

Perancangan keluarga ini melibatkan pengenalan hormon sintetik ke dalam badan untuk meniru atau mengubah suai perubahan hormon yang berlaku secara semula jadi.

Begini cara kawalan kelahiran hormon memberi kesan kepada kitaran haid:

• Kaedah Hormon: Kaedah kawalan kelahiran hormon terutamanya termasuk pil kawalan kelahiran (kontraseptif oral), tampalan, suntikan, cincin faraj dan implan. Kaedah ini biasanya mengandungi satu atau gabungan dua hormon utama: estrogen dan progestin (progesteron sintetik).
• Penindasan Ovulasi: Mekanisme utama kawalan kelahiran hormon adalah untuk menyekat ovulasi, pembebasan telur dari ovari. Dengan secara konsisten memperkenalkan hormon sintetik ke dalam badan, kaedah ini menghalang pembebasan telur dari ovari, dengan itu mengurangkan peluang persenyawaan.
• Perubahan Lendir Serviks: Kawalan kelahiran hormon juga boleh mengubah konsistensi lendir serviks, yang biasanya berubah sebagai tindak balas kepada turun naik hormon semasa kitaran haid. Lendir serviks yang lebih tebal mewujudkan penghalang yang menyukarkan sperma untuk mencapai telur.
• Perubahan Lapisan Rahim: Sesetengah kaedah hormon boleh mengubah lapisan rahim (endometrium), menjadikannya kurang menerima implantasi. Ini bermakna walaupun persenyawaan berlaku, telur yang disenyawakan mungkin mengalami kesukaran untuk menanam dan berkembang.
• Pendarahan Haid dan Kawalan Kelahiran Hormon: Sesetengah kaedah hormon seperti pil perancang kombinasi menyebabkan pendarahan keluar (serupa dengan haid). Begitu juga dengan penggunaan berterusan atau IUD tertentu, boleh menyebabkan pendarahan berkurangan atau tidak hadir. 

Kaedah kawalan kelahiran hormon menawarkan beberapa kelebihan, termasuklah:

1. Kontraseptif yang sangat berkesan
2. Mengurangkan kesakitan haid
3. Tempoh lebih ringan
4. Pengurusan keadaan kesihatan yang lebih baik

Walau bagaimanapun, kawalan hormon kelahiran mungkin mempunyai kesan sampingan seperti:

• Perubahan mood
• Kelembutan payudara
• Loya

Kitaran haid dan pilihan kawalan kelahiran

Kitaran haid adalah proses fisiologi semula jadi yang berlaku pada individu usia reproduktif, melibatkan beberapa siri perubahan hormon dan fizikal sebagai persediaan untuk kehamilan yang berpotensi.

Pilihan kawalan kelahiran pula adalah kaedah yang digunakan untuk mencegah atau mengawal kehamilan dengan mengelakkan proses persenyawaan.

Mari kita terokai cara pilihan kawalan kelahiran boleh memberi kesan kepada kitaran haid:

1. Gambaran Keseluruhan Kitaran Haid:

Kitaran haid biasanya sekitar 28 hari, walaupun ia boleh berbeza-beza bagi setiap orang. Ia terdiri daripada beberapa fasa:

• Fasa Haid: Penumpahan lapisan rahim, mengakibatkan pendarahan haid.
• Fasa Folikular: Hormon mencetuskan perkembangan telur matang (folikel) dalam ovari.
• Ovulasi: Pembebasan telur matang dari ovari.
• Fasa Luteal: Folikel kosong menjadi korpus luteum, menghasilkan progesteron untuk menyediakan rahim untuk kehamilan yang berpotensi.

Pilihan kawalan kelahiran yang berbeza mempengaruhi kitaran haid:

• Kawalan Kelahiran Hormon Gabungan (Pil, Tampalan, Cincin):
  Perancang keluarga ini mengandungi kedua-dua estrogen dan progestin dan berfungsi dengan menekan ovulasi. Mereka juga mengakibatkan tempoh yang lebih ringan, lebih pendek dan mengurangkan kesakitan haid bagi sesetengah individu. Pendarahan semasa minggu plasebo bukanlah tempoh sebenar tetapi tindak balas kepada pengeluaran hormon.
• Kawalan Kelahiran Progestin Sahaja (Pil, Implan, Suntikan):
  Kaedah progestin sahaja boleh menyekat ovulasi dalam sesetengah pengguna, yang membawa kepada corak pendarahan yang tidak teratur. Sesetengah pengguna mengalami pendarahan yang tidak teratur atau bertompok antara haid.
• Peranti Dalam Rahim (IUD):
  IUD mengeluarkan sejumlah kecil progestin secara tempatan, membawa kepada haid yang lebih ringan atau bahkan amenorea (ketiadaan haid) bagi sesetengah pengguna. IUD tembaga boleh menyebabkan haid yang lebih berat atau lebih menyakitkan.
• Implan:
  Implan melepaskan progestin dan boleh mengakibatkan corak pendarahan yang tidak teratur, termasuk bintik-bintik atau tempoh yang lebih lama, terutamanya pada bulan-bulan awal.
• Kontraseptif Kecemasan:
  Kontraseptif kecemasan boleh mengganggu kitaran haid, menyebabkan period tak teratur atau perubahan dalam masa haid seterusnya.

3. Faedah dan Pertimbangan:

Walaupun ramai individu mendapati bahawa kaedah kawalan kelahiran memberi manfaat seperti pencegahan kehamilan, haid yang lebih ringan dan sakit haid yang berkurangan, terdapat kesan sampingan dan pertimbangan:

• Sesetengah perancang keluarga boleh menyebabkan pendarahan tidak teratur. Perubahan dalam corak pendarahan selalunya bersifat sementara dan boleh stabil dari semasa ke semasa.
• Kaedah bukan hormon seperti IUD boleh membawa kepada pendarahan yang lebih berat bagi sesetengah individu.

Adalah penting berunding dengan doktor untuk memilih jenis perancangan keluarga yang selaras dengan keperluan dan keutamaan kesihatan anda serta pasangan.

Kitaran haid dan FABM

Kaedah Berasaskan Kesedaran Kesuburan (FABM), juga dikenali sebagai kaedah kawalan kelahiran semula jadi, adalah pendekatan yang melibatkan pengesanan pelbagai tanda kesuburan.

Ia dapat menentukan bila waktu subur wanita dan bila anda perlu mengelak hubungan seks bagi mencegah kehamilan.

Kaedah ini menggunakan teknik semula jadi dalam kitaran haid untuk mengenal pasti tempoh subur dan tidak subur.

#1. Mengesan tanda-tanda subur

FABM melibatkan pengesanan perubahan dalam badan untuk meramalkan tempoh subur dan tidak subur seperti:

• Kaedah Suhu Basal Badan: Mengesan suhu rehat badan untuk mengesan sedikit peningkatan selepas ovulasi.
• Kaedah Lendir Serviks: Memerhati perubahan konsistensi mukus serviks sepanjang kitaran.
• Kaedah Kalendar/Ritma: Meramalkan hari subur dan tidak subur berdasarkan tempoh kitaran haid sebelum ini.
• Kaedah Symptothermal: Menggabungkan pelbagai tanda kesuburan (suhu, lendir, kedudukan serviks) untuk ketepatan yang lebih tinggi.

#2. Mengenalpasti Tempoh Subur dan Tidak Subur

FABM menggunakan tanda waktu subur  ini untuk menentukan bila ovulasi mungkin berlaku. Tingkap subur termasuk hari-hari menjelang dan sejurus selepas ovulasi, semasa pembuahan.

Di luar tingkap ini, peluang kehamilan dapat berkurangan dengan ketara.

4. Keberkesanan FABM

Keberkesanan FABM bergantung pada penjejakan yang tepat dan penggunaan konsisten. Apabila diamalkan dengan betul, sesetengah FABM boleh menjadi sangat berkesan, tetapi ia memerlukan pendidikan dan pemantauan berterusan.

Ramai individu menggunakan FABM sama ada untuk mencegah atau mencapai kehamilan.

Perancang keluarga semulajadi, juga dikenali sebagai kaedah berasaskan kesedaran kesuburan, adalah satu bentuk perancangan keluarga yang melibatkan pemahaman kitaran haid wanita untuk menentukan hari subur dan tidak subur.

Tidak seperti kontraseptif buatan, perancang keluarga semula jadi tidak melibatkan penggunaan kaedah hormon atau halangan.

Sebaliknya, ia bergantung pada memerhati dan mentafsir tanda-tanda tubuh semula jadi. Kaedah ini boleh digunakan oleh pasangan untuk merancang keluarga atau untuk membantu dalam mencapai kehamilan.

Berikut adalah beberapa contoh cara perancangan keluarga semula jadi:

• Pancut luar atau Coitus Interruptus: Ini melibatkan pengeluaran zakar sebelum ejakulasi untuk menghalang sperma daripada memasuki rahim. Walaupun ia kurang berkesan daripada cara perancang keluarga yang lain dan tidak disyorkan sebagai bentuk utama kontraseptif.
• Kaedah Amenorea Laktasi (LAM): Kaedah ini bergantung kepada penyusuan susu ibu secara eksklusif atau hampir eksklusif untuk melambatkan ovulasi dan mencegah kehamilan semasa tempoh selepas bersalin. Ia amat berkesan jika kriteria tertentu dipenuhi, seperti menyusukan bayi dengan kerap dan haid yang tidak disambung semula.
• Kaedah Hari Standard atau SDM: Dengan kaedah ini, wanita menjejaki kitaran haid mereka dan menahan diri daripada persetubuhan pada hari kitaran 8 hingga 12, yang dianggap hari subur. Ia sesuai untuk wanita yang mempunyai kitaran haid yang teratur.
• Suhu Basal Badan (BBT): Wanita mengukur suhu badan asas mereka setiap hari untuk mengesan sedikit peningkatan selepas ovulasi, menunjukkan tempoh subur. Hubungan intim dielakkan semasa jendela subur.
• Kaedah Dua Hari: Kaedah ini bergantung semata-mata pada menilai lendir serviks. Persetubuhan dielakkan apabila lendir hadir, dan ia dibenarkan apabila lendir tidak ada.
• Kaedah Sympto-Termal: Menggabungkan pengukuran suhu badan basal, penilaian lendir serviks, dan kaedah hari standard, cara perancangan ini membantu mengenal pasti tempoh subur dan memerlukan pantang semasa hari subur.

Hukum perancangan keluarga

Penulisan oleh seorang pensyarah Fiqh Kegunaan semasa memegang jawatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia menerusi Berita Harian menjelaskan bahawa undang-undang merancang keluarga dibahagikan kepada tiga.

• Pertama, hukum perancangan keluarga adalah harus jika untuk menjaga kesihatan selepas mendapat nasihat daripada doktor yang pakar tentang penyakit anda. Tindakan mereka bentuk keluarga telah lama diamalkan oleh para sahabat Rasulullah SAW melalui pemerintahan ‘azal. Walau bagaimanapun, mereka bentuk keluarga mesti mendapat kebenaran daripada setiap pasangan. Jika tidak, undang-undang mungkin berubah dan bukannya terpaksa mengharamkan kerana dianggap menzalimi pasangan atau tidak patuh kepada arahan suami.
• Kedua, makruh berbuat demikian jika sekadar bersuka ria selain merisaukan rezeki pasangan dan anak di masa hadapan.
• Ketiga, merancang keluarga adalah haram jika dilakukan hanya kerana takut kemiskinan. Niat seperti itu termasuk dalam larangan Allah SWT melalui firman-Nya dalam surah al-Isra’, ayat 31, yang menegaskan bahawa Dia yang memberi rezeki kepada setiap hamba-Nya dan perbuatan membunuh itu adalah jenayah besar. Perbuatan itu juga boleh menjadi haram sekiranya isteri tidak mendapat kebenaran daripada suami dan begitu juga sebaliknya. Justeru, pasangan perlu berbincang terlebih dahulu sebelum membuat sebarang keputusan.

Perancangan kewangan keluarga

Perancangan kewangan keluarga ialah proses merancang dan mengurus aspek kewangan keluarga dengan bijak bagi mencapai matlamat kewangan jangka pendek dan panjang.

Ini melibatkan mengawal selia pendapatan, perbelanjaan, pelaburan dan perlindungan kewangan. Berikut adalah langkah penting dalam perancangan kewangan keluarga:

• Menetapkan Matlamat Kewangan: Kenal pasti dan tetapkan matlamat kewangan jangka pendek (Contoh: membeli kereta) dan jangka panjang (Contoh: pendidikan atau persaraan anak-anak).
• Belanjawan Keluarga: Buat belanjawan terperinci untuk menentukan berapa banyak pendapatan keluarga dimasukkan dan bagaimana perbelanjaan harus diuruskan mengikut keutamaan.
• Perbelanjaan Bijak: Semak perbelanjaan semasa dan kenal pasti potensi pengurangan atau penghapusan perbelanjaan yang tidak perlu. Utamakan keperluan daripada kehendak.
• Menyimpan dan Melabur: Sediakan dana kecemasan yang mencukupi (biasanya 3-6 bulan gaji) dan mula melabur untuk mencapai matlamat jangka panjang. Pelaburan boleh termasuk saham, bon, dana bersama dan harta.
• Pengurusan Hutang: Jika anda mempunyai hutang, utamakan membayar hutang dengan faedah yang tinggi dahulu. Berusaha untuk mengurangkan dan menguruskan hutang dengan bijak
• Perlindungan insurans: Pertimbangkan kesihatan, nyawa dan insurans lain mengikut keperluan keluarga. Insurans boleh melindungi keluarga daripada risiko kewangan yang tidak dijangka.
• Persaraan dan Pelaburan Jangka Panjang:  Mulakan pelaburan untuk persaraan awal, seperti menggunakan akaun persaraan atau pelaburan jangka panjang yang lain.
• Pendidikan Kewangan: Ajar ahli keluarga termasuk anak-anak untuk menabung seawal usia. Dedahkan mereka tentang kepentingan pengurusan kewangan dan cara membuat keputusan kewangan yang betul.

Kepentingan perancang keluarga

Perancang keluarga mempunyai banyak kepentingan penting untuk individu, keluarga, dan masyarakat secara keseluruhan. Berikut adalah beberapa sebab mengapa perancangan keluarga sangat penting:

• Kebajikan Keluarga: Dengan merancang kelahiran anak mengikut keadaan kewangan dan kesihatan keluarga, perancangan keluarga membolehkan keluarga memenuhi keperluan asas seperti makanan, pendidikan, penjagaan kesihatan, dan tempat tinggal.
• Kesihatan Ibu dan Anak: Perancang keluarga membantu mencegah kehamilan yang tidak diingini atau risiko kepada kesihatan ibu dan anak. Ibu mempunyai masa yang cukup antara kehamilan, yang membantu tubuh pulih dan mengurangkan risiko komplikasi.
• Pendidikan Optimum: Dengan keluarga yang lebih kecil, ibu bapa boleh memberi setiap anak lebih perhatian dan sokongan. Pendidikan berkualiti boleh diberikan kepada setiap kanak-kanak, membantu membentuk masa depan yang lebih cerah.
• Peningkatan Ekonomi: Dengan mengurangkan bilangan anak yang perlu dijaga, ibu bapa boleh memberi tumpuan kepada pembangunan kerjaya dan pembangunan diri, yang seterusnya boleh memberi kesan positif kepada pertumbuhan ekonomi keluarga.
• Peningkatan Kesihatan dan Kualiti Hidup: Perancangan keluarga menyumbang kepada peningkatan kesihatan ibu, pengurangan kematian ibu dan anak sewaktu bersalin dan membasmi kemiskinan. Kajian juga mendapati penggunaan perancang keluarga mengurangkan kadar pengguguran sengaja. Mengikut Pertubuhan Kesihatan Sedunia, satu pertiga dari 210 juta kehamilan yang berlaku setiap tahun adalah kehamilan yang tidak dikehendaki.

Kekangan perancang keluarga di Malaysia

Di Malaysia, kadar penggunaan pencegah kehamilan pada tahun 1966 adalah 8.8%  tetapi telah meningkat kepada 52% (termasuk kaedah tradisional) pada tahun 1984 kerana pengenalan Akta Perancang Keluarga Negara.

Dari segi kaedah kontraseptif moden, hanya 32.3% wanita mengamalkannya berdasarkan soal selidik tahun 2005-2010.

Malangnya, kadar penggunaan kontraseptif di Malaysia masih di takuk yang sama sejak 25 tahun lalu. Reproductive Rights Advocacy Alliance Malaysia (RRAAM) melaporkan kehamilan yang tidak diingini semakin meningkat sebab amalan kontraseptif yang rendah dalam kalangan wanita Malaysia.

Sementara itu, dari segi perbezaan kaum, masyarakat Melayu dilaporkan mempunyai peratusan terendah dalam amalan perancang keluarga menurut kaji selidik Lembaga Penduduk dan Pembangunan Keluarga Negara (LPPKN).

Negeri-negeri di pantai timur yang ada peratusan masyarakat Melayu sebanyak 90% menunjukkan penggunaan terendah.

Bahkan dalam satu kajian yang dilakukan pada tahun 2014, para penyelidik mendapati wanita Melayu adalah 92% lebih cenderung menolak kaedah kontraseptif berbanding kaum lain.

Semoga artikel ini bermanfaat.

Peringatan: Anda tidak dibenarkan menyiar artikel ini di mana-mana laman web atau status Facebook yang lain, tanpa pemberian kredit dan pautan yang tepat lagi berfungsi pada artikel asal di laman theAsianparent Malaysia

Baca juga: Usah Salahkan Isteri Bila Mengandung Lagi, Allah Beri Rezeki Walaupun Sudah Merancang

Baca juga: 16 Jenis Perancang Keluarga Yang Terbaik Untuk Suami Isteri Cuba, Selamat & Berkesan

Baca juga: Pancut Luar Boleh Mengandung? Pasangan Jangan Terlalu Selesa, Takut Nanti ‘Lekat’